Wynagrodzenie ryczałtowe z definicji jest wynagrodzeniem ustalonym z góry w umowie o roboty budowlane. Wysokość określana jest na podstawie dokumentacji projektowej, mając na uwadze ceny towarów oraz robocizny aktualnych na moment rozpoczęcia inwestycji. Wykonawca kalkuluje swoją ofertę przy uwzględnieniu wszystkich warunków, okoliczności i zagrożeń, które przy dołożeniu należytej staranności i znajomości rynku można przewidzieć.
Co do zasady wysokość wynagrodzenia ryczałtowego nie ulega zmianie, zgodnie bowiem z art. 632 § 1 k.c. przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
Zasada swobody umów daje stronom możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia np. w przypadku zlecenia wykonawcy robót dodatkowych, które pierwotnie nie wchodziły w zakres oferty i nie zostały ujęte przez strony jako przedmiot umowy, albo gdy znacznie wzrosną ceny materiałów, w wyniku np. działań wojennych.
Co natomiast w przypadku, gdy takie rozwiązanie nie zostało przez strony ujęte w umowie, a na etapie realizacji umowy zachodzą okoliczności, które wymuszają konieczność zmiany wynagrodzenia?
- 2 wspomnianego wcześniej artykułu stanowi, że „jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.”
Rozszerzeniem powyższego rozwiązania stanowi art. 3571 k.c. zgodnie z którym, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
Analiza przepisu wskazuje, że aby można było zastosować tą instytucję, spełnionych musi zostać kilka przesłanek:
1) nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków;
2) spełnienie świadczenia/wykonania inwestycji łączy się z nadmiernymi trudnościami albo grozi niepowetowaną stratą;
3) brak było przewidywania takich okoliczności przy zawieraniu umowy.
Dopiero przy obiektywnym wystąpieniu powyższych Sąd będzie mógł ten przepis zastosować i ingerować w pierwotne ustalenia stron. Gdy zastosowanie przepisu będzie możliwe, Sąd weźmie pod uwagę również interesy stron umowy oraz zasady współżycia społecznego.
Ostatecznie, zmiana wynagrodzenia sprowadza się najczęściej do oceny, czy dalsze wykonywanie umowy, tj. realizowanie inwestycji budowlanej za określoną w umowie cenę nie będzie prowadziło do rażącej straty wykonawcy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2006 roku (IV CSK 290/06) wskazał, że chodzi o stratę ponadprzeciętną, nieobjętą typowym ryzykiem gospodarczym. Natomiast nie musi ona prowadzić do zachwiania kondycji finansowej wykonawcy lub do jego upadłości. Co należy podkreślić, zakwalifikowanie danej straty jako rażącej będzie różnić się w świetle wielkości konkretnego jako przedsiębiorcy – to co dla dużego przedsiębiorcy nie wpłynie znacznie na ostateczny rozrachunek, u mniejszego przedsiębiorcy może być stratą rażącą.
Sąd, biorąc pod uwagę powyżej wymienione przesłanki, może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, zmienić wysokość świadczenia, lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy, gdy nie ma możliwości zmiany wysokości świadczenia bądź ingerencji w sposób wykonania zobowiązania. Przy wybraniu ostatniej możliwości sąd w razie potrzeby, kierując się interesami stron oraz zasadami współżycia społecznego, może orzec o wzajemnych rozliczeniach stron.
Przytoczony przepis ma charakter regulacji wyjątkowej i zawarta w nim klauzula nie ma charakteru nadrzędnego. Jako regulacja wyjątkowa przepis ten wymaga restryktywnej interpretacji z uwzględnieniem charakteru wynikających zeń uprawnień. Przepis ten nie może być zatem stosowany w każdym przypadku, gdy wystąpią przytoczone przesłanki. Musi być zatem stosowany w ostateczności, zważając na zasadę pacta sunt servanda.
W przypadku zainteresowania tematem przedstawionym w artykule, prosimy o kontakt na: kancelaria@cddlegal.pl