Gdy dwie osoby są wobec siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami, to w celu zaspokojenia swoich wierzytelności, mogą albo spłacić sobie wzajemnie długi, bądź skorzystać z instytucji potrącenia.
Potrącenie to kompensata, bądź umorzenie wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej, inaczej stanowi to wyeliminowanie faktycznej zapłaty, które spowoduje skutek, jak gdyby każda ze stron spełniła swoje świadczenie. Potrąceń możemy dokonać na dwa sposoby. Pierwszym jest złożenie jednostronnego oświadczenia drugiej stronie o skorzystaniu z instytucji potrącenia (potrącenie ustawowe), drugim natomiast jest umowa stron (potrącenie umowne).
Potrącenie ustawowe, jak zostało wyżej wspomniane jest to jednostronne oświadczenie woli, składane drugiej stronie, na które druga strona nie musi wyrażać zgody. Przepisy regulujące wspomnianą instytucję opisane są w Kodeksie Cywilnym w art. 498 i następnych.
Aby potrącenie ustawowe mogło być skuteczne, muszą zostać spełnione ściśle określone przesłanki. Pierwszą przesłanką, wspomnianą wcześniej jest istnienie po obu stronach wzajemnych wierzytelności, a to znaczy, że obie osoby muszą być jednocześnie wobec siebie dłużnikami i wierzycielami. Drugim warunkiem dopuszczalności potrącenia ustawowego jest to, że obie wierzytelności muszą być tego samego rodzaju. Przeważnie są to istniejące w tym samym momencie wierzytelności pieniężne, ale mogą też dotyczyć rzeczy oznaczonych co do gatunku. Kolejnym warunkiem skuteczności potrącenia jest możliwość dochodzenia wierzytelności przed sądem bądź innym właściwym organem, inaczej, wierzytelności muszą być zaskarżalne. Aby można było skorzystać z instytucji potrącenia, wierzytelności w chwili składania oświadczenia o potrąceniu muszą być wymagalne.
Drugą formą potrącenia jest potrącenie umowne. Co do zasady, skutek wynikający z tej umowy, przeważnie będzie ten sam co w przypadku potrącenia ustawowego, niemniej jednak instytucja potrącenia umownego różni się w znacznym stopniu.
Potrącenie umowne, to umowa stron danego stosunku prawnego, w której obie strony wyrażają zgodę na dokonanie potrącenia. Umowa w tym przedmiocie nie została opisana w Kodeksie Cywilnym, jest więc umową nienazwaną, a jej dopuszczalność należy wywodzić z zasady swobody umów (art. 3531 Kodeksu Cywilnego), która jest jedną z podstawowych zasad stosowanych w obrocie gospodarczym. Brak regulacji w tym zakresie stanowić będzie o tym, że potrącenie umowne nie jest obwarowane ograniczeniami, takimi jakie występują przy potrąceniu ustawowym. Oznacza to, że dowolnie można określić czas, w którym ma nastąpić skutek potrącenia, potrącić można różne wierzytelności i nie jest wymaga ich jednorodność, jak również wierzytelności nie muszą być wymagalne tudzież zaskarżalne, nie ma również wymogów co do samej formy potrącenia. Jedynym obwarowaniem, w tym przypadku będzie zgodność stron co do ekwiwalentności potrącanych wierzytelności. Za dopuszczalne, przyjąć należy również, zawarcie wspomnianej umowy w sposób dorozumiany, to znaczy bez użycia słów (facta concludentia).
Brak obwarowań przy zawieraniu wspomnianej umowy, świadczy o jej szerokim i urozmaiconym zakresie wykorzystywania w obrocie gospodarczym. Niewątpliwie jest to przyczyną dużej użyteczności wspomnianej instytucji, przy rozliczaniu szeroko pojętych transakcji. Brak prawnej regulacji, jawi się jako duża swoboda przy konstruowaniu takiego stosunku, który niejednokrotnie, będzie musiał być ułożony stricte pod dany rodzaj stosunku prawnego.
W przypadku zainteresowania tematem przedstawionym w artykule, prosimy o kontakt na: kancelaria@cddlegal.pl