W Polskim systemie prawnym Kodeks Cywilny wprowadza nam instytucje odszkodowania oraz kary umownej. Na pozór mogą wykazywać one wiele podobieństw, stąd są często mylone. Obie są bowiem wykorzystywane w sytuacji, gdy powstanie już zobowiązanie, a następnie dojdzie do jego nieprawidłowego wykonania bądź niewykonania w ogóle. Kara umowa jak i odszkodowanie mają postać sankcji pieniężnej dla zobowiązanego (dłużnika), który poprzez niewywiązanie się z umowy, będzie miał obowiązek zapłaty określonej sumy pieniędzy.
Praktyka pokazuje, że obie te instytucje różnią się pod wieloma względami. Kara umowna, jak sama nazwa wskazuje, może być zastrzeżona jedynie w umowie. Jest to element umowny, który, co do zasady, stanowi dodatkowe zastrzeżenie umowne, a więc zapis ten jest jedynie fakultatywny. Odszkodowanie natomiast należy się z mocy prawa, art. 471 k.c. stanowi, że:
„Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, […].”
Odszkodowanie będzie miało zatem szerszy zakres zastosowania, ponieważ będzie się należeć w przypadku niewykonania bądź nienależytego wykonania każdego rodzaju zobowiązania, natomiast kara umowna, jedynie w przypadku zobowiązania niepieniężnego oraz, gdy zostanie zastrzeżona.
Kolejną różnicą pomiędzy obiema instytucjami jest ich określenie. Kara umowna, co do zasady, musi być ustalona w umowie tak, aby dłużnik dokładnie wiedział jaką sumę pieniędzy będzie musiał zapłacić w przypadku niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. Nie ma konieczności natomiast określania jej jako konkretnej sumy pieniędzy, możemy określić ją np. procentowo (40% dziennego wynagrodzenia za każdy dzień zwłoki). W praktyce wyróżnić możemy też kilka rodzajów kar umownych, które można określić jako:
- Wyłączna (dłużnik będzie miał obowiązek zapłaty jedynie kary umownej, pozostałe roszczenia będą niedopuszczalne);
- Zaliczalna (wierzyciel dochodzić będzie mógł, obok kary umownej, także odszkodowania, w przypadku, gdy kara umowna nie pokryje całości doznanej szkody);
- Alternatywna (wierzyciel będzie mógł wybrać pomiędzy dochodzeniem kary umownej, czy odszkodowania na zasadach ogólnych);
- Kumulatywna (wierzyciel będzie mógł dochodzić zapłaty kary umownej oraz odszkodowania na zasadach ogólnych).
Odszkodowanie zależne będzie od wysokości szkody doznanej przez wierzyciela, natomiast nie będzie mogło być wyższe niż ta szkoda.
Następnym elementem różniącym karę umowną a odszkodowanie, jest sama szkoda. Odszkodowanie, jak można wywieść z przytoczonego wcześniej przepisu, będzie się należeć jeśli szkoda powstanie i tylko w takim wypadku. Kara umowna natomiast, nie będzie zawsze uzależnione od powstania szkody. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale, której nadał moc zasady prawnej. Sąd stwierdził w niej, że:
„Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody […] Przesłanką powstania roszczenia wierzyciela o zapłatę kary umownej może być każda postać niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez dłużnika. […] O zakresie zastosowania kary umownej rozstrzyga w każdym razie treść dokonanego przez strony zastrzeżenia.” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r. sygn. akt III CZP 61/03).
W praktyce, mając wszystko powyższe na uwadze, coraz częściej w umowach znajdują się zastrzeżenia kary umownej. Stanowią one, przede wszystkim, formę ochrony wierzyciela, poprzez zabezpieczenie interesów oraz ułatwienie w dochodzeniu roszczenia. Dłużnik natomiast, od samego początku, świadomy będzie skutków, jakie przyniesie mu niewywiązanie się bądź nienależyte wykonanie zobowiązania, dlatego też powinien starać się dołożyć najwyższej staranności, aby wykonać zobowiązanie solidnie.
W przypadku zainteresowania tematem przedstawionym w artykule, prosimy o kontakt na: kancelaria@cddlegal.pl