
W 1959 r. w Strasbourgu na mocy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności powołany do życia został Europejski Trybunał Praw Człowieka. Od początku swojej działalności Trybunał stwierdził ponad 24 tysiące naruszeń ustanowionych w wymienionej Konwencji podstawowych praw i wolności przysługujących każdej osobie. Co jednak należy zrobić w sytuacji, gdy adresatami naruszających prawo decyzji organów państwowych, są osoby prawne występujące
w obrocie prawno-gospodarczym w formie spółek prawa handlowego?
Podstawą do wniesienia skargi indywidualnej do ETPCz jest art. 34 ww. Konwencji. Przepis ten stanowi, że każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że jej prawa lub wolności zostały naruszone przez organy państwa będącego sygnatariuszem Konwencji, może wystąpić
z przedmiotową skargą. Zatem pierwsze z kryteriów zawartych w przytoczonym przepisie określa katalog podmiotów zdolnych do wniesienia przedmiotowej skargi. Zaś drugie stanowi przekonanie podmiotu wnoszącego skargę o naruszeniu przez organy państwowe zagwarantowanych mu Konwencją podstawowych praw lub wolności.
Katalog podmiotów wskazuje, że legitymację do wniesienia skargi posiada każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek. Posłużenie się w polskim tłumaczeniu określeniem „każda osoba” nie rozstrzyga w sposób jednoznaczny, czy należy przez nie rozumieć wyłącznie osoby fizyczne, czy też osoby fizyczne razem z osobami prawnymi. W tym kontekście można również wskazać na rozbieżność pomiędzy francuskim oraz angielskim tłumaczeniem Konwencji. Użyte w francuskim tłumaczeniu „toutte persone physique” jednoznacznie wskazuje na osobę fizyczną, zaś
występujące w angielskim tłumaczeniu „any person”, analogicznie do polskiego, pozostawia otwarte pole do interpretacji.
Bezpośrednią odpowiedź odnośnie reguł interpretacyjnych może stanowić art. 1 Protokołu nr 1 zawartego do przedmiotowej Konwencji. Przepis ten poszerza katalog praw chronionych Konwencją
o prawo własności i wprost wskazuje, że każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swojego mienia. Wobec powyższego, przysługiwanie prawa do wniesienia skargi do Trybunału przez osoby prawne można uznać za bezsporne, co znalazło również odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału.
Ponadto z uwagi na rozbieżności w ustawodawstwie Państw sygnatariuszy Konwencji, wskazany w art. 34 Konwencji katalog podmiotów zawiera również niezdefiniowane na kanwie polskiego prawa określenie „organizacja pozarządowa”. Przedmiotowe określenie posługując się kryterium negatywnym wprost wskazuje, że adresatem jest każda organizacja niebędąca elementem władzy państwowej. Zatem również z tej podstawy można wywieźć legitymację osób prawnych, niebędących podmiotami administracji publicznej, do złożenia skargi indywidualnej do ETPCz.
Jednakże status osoby prawnej nie przesądza samoistnie o możliwości złożenia skargi do ETPCz. Drugie z kryteriów przyjętych w treści art. 34 Konwencji wyraźnie stanowi o konieczności naruszenia przez organy władzy publicznej praw lub wolności tych jednostek. Konwencja wraz zawartymi do niej kolejnymi protokołami ustanawia szeroki katalog chronionych praw i wolności gwarantujących podstawowe w XXI w. kwestie takie jak prawo do życia, prawo do rzetelnego procesu sądowego lub prawo do ochrony własności. Naruszenie któregokolwiek z ustanowionych praw lub wolności stanowi podstawę do złożenia skargi. Oczywistym jest również fakt, że osoba prawna może zaskarżyć naruszenie wyłącznie tego prawa, którego może być adresatem, a zatem spółka akcyjna nie będzie mogła zarzucić organom państwowym naruszenia zakazu tortur, a jedynie tych praw, które jej faktycznie dotyczą, czyli przykładowo prawa do rzetelnego procesu lub wspomnianego prawa do poszanowania mienia.
Podsumowując rozważania na temat legitymacji osób prawnych, w tym spółek prawa handlowego, do złożenia skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka należy wskazać, że podmioty te są uprawnione do wniesienia przedmiotowych skarg w sytuacjach, gdy zostały naruszone przysługujące im prawa lub wolności. Celem Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jest zagwarantowanie poszanowania praw każdej osoby, zarówno fizycznej jak i prawnej. Niezagwarantowanie zatem którejkolwiek z tych osób prawa do wzruszalności czynności organów państwowych w drodze skargi indywidualnej stanowiłoby sprzeczność z samą istotą Konwencji oraz motywami, dla których powołany został Trybunał.
apl. radc. Aleksander Husar