Umowa leasingu, będąca istotnym narzędziem finansowym początkowo funkcjonowała w polskiej praktyce gospodarczej jako umowa nienazwana, z czasem znalazła swoje konkretne uregulowanie w polskim systemie prawnym, a jej zasady opierają się na przepisach Kodeksu cywilnego (art. 709¹-709¹8). Leasing jest specyficznym rodzajem umowy, który łączy w sobie elementy dzierżawy, najmu oraz kredytu, co powoduje, że wymaga dogłębnej analizy. Jest on szeroko stosowany zarówno przez przedsiębiorstwa jak i osoby prywatne. Umowa leasingu pozwala korzystać z określonego dobra (np. samochodu, maszyn, sprzętu elektronicznego) bez konieczności jego natychmiastowego zakupu, dzięki czemu możliwe jest korzystanie z przedmiotu leasingu przez określony czas, zazwyczaj zbliżony do jego okresu gospodarczej użyteczności, przy zaangażowaniu relatywnie niewielkiego kapitału.
Czym jest umowa leasingu w świetle prawa?
Kodeks cywilny definiuje umowę leasingu jako umowę, na mocy której jedna strona, będąca finansującym (leasingodawcą), zobowiązuje się do nabycia od określonej osoby (zbywcy) rzeczy, a następnie oddania jej drugiej stronie, korzystającemu (leasingobiorcy), do używania lub używania i pobierania pożytków przez określony czas, w zamian za wynagrodzenie, które przybiera postać ratalnych płatności.
Umowa ta musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, a jej przedmiotem mogą być zarówno ruchomości jak i nieruchomości.
Cechy leasingu:
- Leasingodawca jest właścicielem przedmiotu leasingu przez cały okres umowy, chyba że umowa przewiduje przeniesienie własności po zakończeniu jej trwania. Musi on dokonać nabycia rzeczy w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa.
- Leasingobiorca korzysta z rzeczy, lecz nie posiada do niej prawa własności, co odróżnia leasing od klasycznych umów sprzedaży ratalnej czy kredytowej.
Charakter prawny umowy leasingu
Umowa leasingu ma charakter dwustronnie zobowiązujący – każda ze stron umowy ma swoje obowiązki i prawa. W szczególności:
- Obowiązki leasingodawcy:
- Nabycie rzeczy od osoby trzeciej (zbywcy) i oddanie jej leasingobiorcy.
- Zapewnienie, że rzecz będzie odpowiadała umownym warunkom, w tym w zakresie funkcjonalności i jakości.
- Wydanie rzeczy korzystającemu do używania (albo do używania i pobierania pożytków) w stanie jak w chwili wydania finansującemu rzeczy przez zbywcę,
- Wydanie odpisu umowy ze zbywcą i innych dokumentów związanych z rzeczą.
- Leasingodawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne wady fizyczne rzeczy, chyba że umowa stanowi inaczej. Wady przedmiotu leasingu obciążają leasingobiorcę, który w takim przypadku ma możliwość dochodzenia roszczeń bezpośrednio od zbywcy rzeczy.
- Niezwłoczne powiadomienie korzystającego o zbyciu rzeczy.
- Obowiązki leasingobiorcy:
- Terminowa zapłata ustalonych rat leasingowych.
- Używanie przedmiotu leasingu zgodnie z jego przeznaczeniem.
- Przestrzeganie warunków dotyczących konserwacji, napraw oraz utrzymania przedmiotu leasingu w odpowiednim stanie technicznym.
- Nieoddawanie rzeczy osobie trzeciej bez wiedzy finansującego.
Strony mogą w umowie leasingu postanowić, że po jej zakończeniu finansujący przeniesie własność przedmiotu objętego leasingiem na korzystającego, za zapłatą odpowiedniej kwoty zwanej wykupem.
Rodzaje leasingu
Z perspektywy prawa wyróżnia się dwa główne rodzaje leasingu, które różnią się zakresem obowiązków i uprawnień stron umowy:
- a) Leasing operacyjny (leasing użytkowy)
W leasingu operacyjnym prawo własności rzeczy przez cały okres trwania umowy pozostaje przy leasingodawcy. Umowa tego typu jest zbliżona do umowy najmu czy dzierżawy, a głównym celem leasingobiorcy jest korzystanie z przedmiotu leasingu, a nie jego nabycie.
- Opodatkowanie: Raty leasingowe w leasingu operacyjnym mogą być w całości wliczone w koszty uzyskania przychodu, co jest dużą korzyścią dla leasingobiorcy.
- Amortyzacja: Leasingodawca dokonuje odpisów amortyzacyjnych, ponieważ to on jest właścicielem przedmiotu leasingu.
- b) Leasing finansowy (kapitałowy)
Leasing finansowy zbliżony jest do sprzedaży ratalnej – przedmiot leasingu wpisywany jest do majątku leasingobiorcy, który dokonuje jego amortyzacji. Przedmiot ten po zakończeniu umowy najczęściej przechodzi na własność leasingobiorcy.
- Opodatkowanie: Leasingobiorca może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu jedynie część odsetkową rat leasingowych.
- Amortyzacja: Leasingobiorca dokonuje odpisów amortyzacyjnych, co oznacza, że w tym modelu leasingobiorca jest traktowany jako osoba posiadająca „ekonomiczne” prawo własności rzeczy.
Wykup przedmiotu leasingu
Zarówno w leasingu operacyjnym, jak i finansowym, umowa leasingu może przewidywać możliwość wykupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy. Prawnie, wykup ten nie jest obowiązkowy, lecz stanowi opcję dostępną dla leasingobiorcy, który może zdecydować, czy chce nabyć przedmiot na własność za ustaloną wcześniej wartość.
Zakończenie umowy leasingu i konsekwencje prawne
Umowa leasingu jest umową zawartą na czas określony, więc co do zasady wygasa po upływie określonego czasu, jednak może zostać rozwiązana wcześniej, jeśli którakolwiek ze stron naruszy jej warunki. Istnieje także możliwość wcześniejszego wykupu przedmiotu leasingu przez leasingobiorcę, jeśli strony to ustalą. Ważnym aspektem prawnym jest odpowiedzialność leasingobiorcy za stan techniczny przedmiotu w momencie zwrotu. W przypadku naruszenia warunków umowy przez leasingobiorcę (np. brak terminowej płatności rat), leasingodawca ma prawo do rozwiązania umowy oraz żądania zwrotu przedmiotu leasingu, a także dochodzenia odszkodowania.
Postanowienia dodatkowe i regulacje szczególne
Umowy leasingowe często zawierają dodatkowe postanowienia dotyczące ubezpieczenia przedmiotu leasingu, serwisowania, napraw oraz klauzule dotyczące zwrotu przedmiotu po zakończeniu umowy. Same regulacje Kodeku Cywilnego nie nakładają co prawda na strony obowiązku ubezpieczenia przedmiotu leasingu, ale obowiązek ten może jednak wynikać z innych przepisów, np. obowiązkowe ubezpieczenie OC dla pojazdów mechanicznych. Ważnym aspektem prawnym jest także możliwość wprowadzenia klauzul waloryzacyjnych, które mogą zabezpieczać wartość przedmiotu leasingu w okresie inflacji.
Aspekt podatkowy
W Polsce przepisy podatkowe i rachunkowe regulują różne aspekty umów leasingowych. W zależności od rodzaju leasingu, inne są zasady amortyzacji, rozliczenia VAT, a także kwalifikowania rat leasingowych jako kosztów uzyskania przychodu. Warto podkreślić, że leasing operacyjny korzysta z korzystniejszych rozwiązań podatkowych dla przedsiębiorców.
Podsumowanie
Umowa leasingu to złożony i precyzyjnie uregulowany kontrakt, który wymaga zarówno od leasingodawcy, jak i leasingobiorcy przestrzegania wielu zasad wynikających z prawa cywilnego oraz przepisów podatkowych. Atrakcyjność umowy leasingu wyraża się przede wszystkim w możliwości korzystania z przedmiotów o wysokiej wartości, nie obciążając jednorazowo budżetu przedsiębiorstwa lub osoby prywatnej. Przed zawarciem umowy leasingowej warto dokładnie przeanalizować jej warunki, zrozumieć ryzyka oraz korzyści związane z danym rodzajem leasingu, a także uwzględnić potencjalne konsekwencje prawne związane z niewywiązywaniem się z obowiązków.
W przypadku zainteresowania tematem przedstawionym w artykule, prosimy o kontakt na: kancelaria@cddlegal.pl