Autor: bvsk

Skarga nadzwyczajna stanowi novum pośród nadzwyczajnych środków zaskarżenia, które pojawiło się w polskim porządku prawnym z końcem 2017r. Instytucja ta swój ekstraordynaryjny charakter zawdzięcza przede wszystkim ściśle określonym rodzajom wyroków, które skargą nadzwyczajną mogą zostać zaskarżone oraz zamkniętemu katalogowi podmiotów, które uprawnione są do jej wniesienia.

Przedmiot zaskarżenia Skarga Nadzwyczajną

Polski ustawodawca w regulacji art. 89 §1 ustawy o Sądzie Najwyższym wskazał, iż skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej oraz orzeczenie to:

1. narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji lub
2. w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub
3. zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

i nie jest możliwe jego uchylenie lub zmienia w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Mając na uwadze powyższe, zasadniczym jest wskazanie, iż omawiana instytucja skargi nadzwyczajnej może znaleźć zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do konkretnego rodzaju orzeczeń – prawomocnych, kończących postepowanie w sprawie wydanych przez sąd wojskowy lub sąd powszechny. W konsekwencji instytucja skargi nadzwyczajnej nie znajdzie zastosowania do orzeczeń nieprawomocnych, które nie kończą postepowania w sprawie, tj. co do których możliwe jest ich wzruszenie w drodze wniesienia apelacji. Skarga nadzwyczajna nie znajdzie także zastosowania do jakichkolwiek orzeczeń sądów administracyjnych lub też postanowień wydawanych przez prokuratora, nawet jeżeli orzeczenia te kończyłyby postępowanie w danej sprawie.

Mając na uwadze wskazany powyżej ścisły zakres orzeczeń, mogących być wzruszonymi w drodze skargi nadzwyczajnej rozważyć należ relację skargi nadzwyczajnej wobec spraw, które były przedmiotem rozstrzygania i wyrokowania przez Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego. Przede wszystkim orzeczenie Sądu Najwyższego zapadłe na skutek przeprowadzenia postępowania kasacyjnego nie jest możliwe do zakwalifikowania jako „prawomocne orzeczenie sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończące postepowanie w sprawie”.  Sąd Najwyższy, zgodnie z regulacja art. 175 w zw. z art. 183 Konstytucji RP nie stanowi sądu powszechnego, nie jest także sądem wojskowym. Sąd Najwyższy powołany został do sprawowania nadzoru nad wskazanymi pionami sądownictwa oraz realizacji innych czynności skonkretyzowanych w regulacjach Konstytucji RP i odrębnych ustaw. W konsekwencji powyższego nie jest możliwe zaskarżenie jakiegokolwiek orzeczenia Sądu Najwyższego skargą nadzwyczajną.

Powyższe – mimo zdawać by się mogło rygorystycznego podejścia ustawodawcy co do przedmiotu zaskarżenia skarga nadzwyczajną – nie oznacza jednak, że nie jest możliwe wniesienie skargi nadzwyczajnej w sprawie, która była przedmiotem rozpoznania przed Sądem Najwyższym w postepowaniu kasacyjnym. Należy bowiem pamiętać, iż przewód sądowy, który doprowadził do zainicjowania i rozstrzygnięcia postepowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym składał się z szeregu zapadłych orzeczeń sądowych, w tym w szczególności prawomocnego orzeczenia kończącego postepowanie, od którego to orzeczenia wniesiona została skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego i zainicjowane zostało postępowanie kasacyjne. Mając to na względzie a także kierując się szczegółowymi regulacjami ustawy o Sądzie Najwyższym[1] wskazania wymaga, że w sprawie, która rozpatrywana była przed Sądem Najwyższym w toku postepowania kasacyjnego jest możliwe wniesienie skargi nadzwyczajnej. Wnieść ją należy jednak nie od rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego zapadłego na skutek przeprowadzonego postępowania kasacyjnego, lecz od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie[2].

Reasumując, nie jest wyłączona możliwość zaskarżenia kończącego sprawę prawomocnego wyroku sądu powszechnego lub wojskowego, jeżeli od takich rozstrzygnięć wniesiona została skarga kasacyjna, przeprowadzone zostało postępowania kasacyjne i wydane zostało orzeczenie przez Sąd Najwyższy.

Przedstawione w poprzedzających akapitach uwagi znajdują właściwe przełożenie na sytuację, w której Sąd Najwyższy uwzględnił kasację od prawomocnego wyroku sądu powszechnego lub sądu wojskowego wydając przy tym merytoryczny, rozstrzygający co do istoty sprawy wyrok. Wówczas tak zapadłe orzeczenie pozostaje orzeczeniem wydanym przez Sąd Najwyższy w związku z czym nie jest możliwe wniesienie od takiego rozstrzygnięcia skargi nadzwyczajnej. Szczególną sytuacją będzie także uwzględnienie skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy i orzeczenie o przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia. Wówczas, na skutek przekazania sąd powszechny lub wojskowy poraz kolejny orzekać będzie w już rozstrzygniętej przez siebie sprawie. Takie „kolejne” prawomocne i kończące postępowanie orzeczenie sądu powszechnego lub wojskowego, zapadłe na skutek przekazania przez Sąd Najwyższy będzie mogło zostać zaskarżone w drodze skargi nadzwyczajnej. Z kolei orzeczenie Sądu Najwyższego przekazujące sprawę do ponownego rozpoznanie nie może być przedmiotem zaskarżenia skargą nadzwyczajną.

Istotnym jest także wskazanie, iż skarga nadzwyczajna ma charakter subsydiarny, tj. nie może być wniesiona, w sytuacji, w której w danej sprawie możliwe jest uchylenie lub zmiana orzeczenia na skutek wniesienia innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Tym samym, np. możliwość wniesienia w danej sprawie skargi kasacyjnej wyłączy możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej. Należy przy tym zauważyć, że skarga nadzwyczajna może być wniesiona w sytuacji, w której co prawda możliwe było wniesienie innego nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jednak zaniedbania w wymiarze procesowym strony uniemożliwiły jego wniesienie.

Podmioty uprawnione do wniesienia skargi kasacyjnej

Ustawodawca ustanowił następujące podmioty, będące wyłącznie uprawnionymi do wniesienia skargi nadzwyczajnej:

1. Właściwość ogólna – co do wszystkich spraw, w których możliwe jest wniesienie skargi nadzwyczajnej – przydana została:
2. Prokuratorowi Generalnemu,
3. Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

1. Właściwość szczególna – ograniczona co zakresu kompetencji oraz zakresu spraw, do których rozstrzygania powołane są poniższe organy a określone w ustawach ustanawiających wskazane organy – przydana została:
2. Rzecznikowi Finansowemu, Rzecznikowi Małych i Średnich Przedsiębiorców,
3. Przewodniczącemu Komisji Nadzoru Finansowego,
4. Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
5. Prezesowi Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej,
6. Rzecznikowi Praw Dziecka,
7. Rzecznikowi Praw Pacjenta.

Powyższe organy mogą wystąpić ze skargą nadzwyczajną podejmując w tym przedmiocie własną inicjatywę lub też działając na skutek wniesionego wniosku przez stronę/podmiot, w którego sprawie skarga nadzwyczajna ma być wniesiona. Wniosek taki winien jak najpełniej przedstawiać możliwe do podniesienia w danej sprawie zarzuty wraz z ich uzasadnieniem, przemawiając za zasadnością wystąpienia danego organu ze skarga nadzwyczajną. Prawidłowo sporządzony wniosek zwiększy szanse na uwzględnienie wniosku przez właściwy organ, a w konsekwencji na wniesienie w danej sprawie skargi nadzwyczajnej.

Podsumowanie

Wskazane powyżej uwagi pozwalają jednoznacznie stwierdzić, iż skarga nadzwyczajna, stanowiąc nowość w zakresie nadzwyczajnych środków zaskarżenia i wzruszania prawomocnych rozstrzygnięć sądów, ograniczona została w zakresie legitymacji do jej wniesienie do zamkniętego katalogu podmiotów oraz nie znajdzie bezpośredniego zastosowania w odniesieniu do orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłe w wyniku przeprowadzenia postepowania kasacyjnego nie podlegają zaskarżeniu w drodze skargi nadzwyczajnej, bez względu na ich rodzaj. Tak zapadłe orzeczenia Sądu Najwyższego, nie eliminują jednak możliwości zaskarżenia prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych lub sądów wojskowych kończących postepowanie w danej sprawie, a która rozpatrywana była w toku postepowania kasacyjnego. W szczególności możliwe jest zaskarżenie prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych lub sądów wojskowych kończących postepowanie w sprawie, które zapadły na skutek orzeczenia Sądu Najwyższego wydanego w toku procedury kasacyjnej a kierującego sprawę do ponownego rozpoznania wskazanym sądom. Orzeczenie, które zgodnie z powyższymi uwagami mogą być zaskarżone w drodze skargi nadzwyczajnej muszą cechować się określoną wadliwością konieczną do wykazania i zachodzić powinny wobec nich przesłanki jak wskazane na wstępie a określone w art. 89 §1 ustawy o Sądzie Najwyższym.

---

[1] art. 89 §3 w zw. z art. 9 §2 w zw. z art. 94 §2 Ustawy o Sądzie Najwyższym.

[2] od którego, w rozpatrywanej sytuacji, wniesiona została skarga kasacyjna do Sąd Najwyższy w postepowaniu kasacyjnym.

Aplikant radcowski
Mateusz Konopacki

W 1959 r. w Strasbourgu na mocy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności powołany do życia został Europejski Trybunał Praw Człowieka. Od początku swojej działalności Trybunał stwierdził ponad 24 tysiące naruszeń ustanowionych w wymienionej Konwencji podstawowych praw i wolności przysługujących każdej osobie. Co jednak należy zrobić w sytuacji, gdy adresatami naruszających prawo decyzji organów państwowych, są osoby prawne występujące
w obrocie prawno-gospodarczym w formie spółek prawa handlowego?

Podstawą do wniesienia skargi indywidualnej do ETPCz jest art. 34 ww.  Konwencji. Przepis ten stanowi, że każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek, która uważa, że jej prawa lub wolności zostały naruszone przez organy państwa będącego sygnatariuszem Konwencji, może wystąpić
z przedmiotową skargą. Zatem pierwsze z kryteriów zawartych w przytoczonym przepisie określa katalog podmiotów zdolnych do wniesienia przedmiotowej skargi. Zaś drugie stanowi przekonanie podmiotu wnoszącego skargę o naruszeniu przez organy państwowe zagwarantowanych mu Konwencją podstawowych praw lub wolności.

Katalog podmiotów wskazuje, że legitymację do wniesienia skargi posiada każda osoba, organizacja pozarządowa lub grupa jednostek. Posłużenie się w polskim tłumaczeniu określeniem „każda osoba” nie rozstrzyga w sposób jednoznaczny, czy należy przez nie rozumieć wyłącznie osoby fizyczne, czy też osoby fizyczne razem z osobami prawnymi. W tym kontekście można również wskazać na rozbieżność pomiędzy francuskim oraz angielskim tłumaczeniem Konwencji. Użyte w francuskim tłumaczeniu „toutte persone physique” jednoznacznie wskazuje na osobę fizyczną, zaś
występujące w angielskim tłumaczeniu „any person”, analogicznie do polskiego, pozostawia otwarte pole do interpretacji.

Bezpośrednią odpowiedź odnośnie reguł interpretacyjnych może stanowić art. 1 Protokołu nr 1 zawartego do przedmiotowej Konwencji. Przepis ten poszerza katalog praw chronionych Konwencją
o prawo własności i wprost wskazuje, że każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swojego mienia. Wobec powyższego, przysługiwanie prawa do wniesienia skargi do Trybunału przez osoby prawne można uznać za bezsporne, co znalazło również odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału.

Ponadto z uwagi na rozbieżności w ustawodawstwie Państw sygnatariuszy Konwencji, wskazany w art. 34 Konwencji katalog podmiotów zawiera również niezdefiniowane na kanwie polskiego prawa określenie „organizacja pozarządowa”. Przedmiotowe określenie posługując się kryterium negatywnym wprost wskazuje, że adresatem jest każda organizacja niebędąca elementem władzy państwowej. Zatem również z tej podstawy można wywieźć legitymację osób prawnych, niebędących podmiotami administracji publicznej, do złożenia skargi indywidualnej do ETPCz.

Jednakże status osoby prawnej nie przesądza samoistnie o możliwości złożenia skargi do ETPCz. Drugie z kryteriów przyjętych w treści art. 34 Konwencji wyraźnie stanowi o konieczności naruszenia przez organy władzy publicznej praw lub wolności tych jednostek. Konwencja wraz zawartymi do niej kolejnymi protokołami ustanawia szeroki katalog chronionych praw i wolności gwarantujących podstawowe w XXI w. kwestie takie jak prawo do życia, prawo do rzetelnego procesu sądowego lub prawo do ochrony własności. Naruszenie któregokolwiek z ustanowionych praw lub wolności stanowi podstawę do złożenia skargi. Oczywistym jest również fakt, że osoba prawna może zaskarżyć naruszenie wyłącznie tego prawa, którego może być adresatem, a zatem spółka akcyjna nie będzie mogła zarzucić organom państwowym naruszenia zakazu tortur, a jedynie tych praw, które jej faktycznie dotyczą, czyli przykładowo prawa do rzetelnego procesu lub wspomnianego prawa do poszanowania mienia.

Podsumowując rozważania na temat legitymacji osób prawnych, w tym spółek prawa handlowego, do złożenia skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka należy wskazać, że podmioty te są uprawnione do wniesienia przedmiotowych skarg w sytuacjach, gdy zostały naruszone przysługujące im prawa lub wolności. Celem Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jest zagwarantowanie poszanowania praw każdej osoby, zarówno fizycznej jak i prawnej. Niezagwarantowanie zatem którejkolwiek z tych osób prawa do wzruszalności czynności organów państwowych w drodze skargi indywidualnej stanowiłoby sprzeczność z samą istotą Konwencji oraz motywami, dla których powołany został Trybunał.

apl. radc. Aleksander Husar

W toku zmian przepisów mających na celu zrewolucjonizować prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce, obok ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, ustawodawca powołał do życia nową instytucję prawną – zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa w spadku. Szczegóły tej formy zarządzania przedsiębiorstwem opisuje ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.

Kto, kiedy i w jaki sposób może powołać zarządcę sukcesyjnego

Powołanie zarządu sukcesyjnego jest możliwe w sytuacji śmierci osoby fizycznej, prowadzącej działalność gospodarczą wpisaną do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Zadaniem zarządcy jest przede wszystkim zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela tak, by jego nagła śmierć nie spowodowała negatywnych skutków finansowych dla nowych właścicieli.

Powołanie zarządcy jest możliwe na dwa sposoby – może on zostać wskazany jeszcze za życia przedsiębiorcy (wówczas obejmuje on zarząd co do zasady w chwili jego śmierci) lub ustanowiony już po jego śmierci (wówczas obejmuje zarząd z chwilą wpisu do CEIDG).

Do ważnego powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy niezbędne jest zachowanie formy pisemnej – pod rygorem nieważności. Co istotne, zgodę na powołanie w formie pisemnej musi wyrazić także sam zarządca.

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać jego małżonek (jeśli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku), spadkobierca ustawowy lub testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarządcę powołać może wyłącznie nowy właściciel przedsiębiorstwa. Co istotne, powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego i musi zostać dokonane w ciągu 2 miesięcy – po upływie tego czasu, uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa.

Działalność zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny pełni swoją rolę działając we własnym imieniu, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Oznacza to, że za zaciągnięte przez niego zobowiązania odpowiadają właściciele przedsiębiorstwa w spadku, im też przysługuje prawo do wypracowanego zysku.

Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego w sferze stosunków cywilnoprawnych nie różnią się znacząco od praw i obowiązków zmarłego przedsiębiorcy – zarządca może być pozywany i pozywać, można wobec niego składać oświadczenia dotyczące przedsiębiorstwa i doręczać związane z nim pisma, przejmuje on także obowiązki pracodawcy wobec pracowników przedsiębiorstwa w spadku (pod warunkiem, że zostanie ustanowiony w terminie 30 dni od śmierci pracodawcy). Ustawa pozwala również na zachowanie przez pewien czas prawa do korzystania z niektórych z wydanych na rzecz przedsiębiorcy decyzji administracyjnoprawnych (np. koncesji). Co istotne, w przypadku powołania zarządcy spadku i zarządcy sukcesyjnego jednocześnie, przedsiębiorstwo w spadku nie podlega zarządcy spadku – przedsiębiorstwo działa więc niejako niezależnie od reszty pozostałej masy spadkowej.

Podsumowanie

Zarząd sukcesyjny pozwala na zachowanie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Dzięki tej instytucji umowy zawarte przez przedsiębiorcę nie wygasają, lecz są kontynuowane – z korzyścią zarówno dla kontrahentów, jak i spadkobierców zmarłego. Ustawodawca za pomocą tej instytucji dał spadkobiercom szansę na uporządkowanie spraw zmarłego i przejęcie kontroli nad przedsiębiorstwem w sposób zorganizowany i zaplanowany, bez konieczności wprowadzania nagłych zmian w strukturze i budowania od nowa stosunków z kontrahentami. Jest to niewątpliwie instytucja zabezpieczająca interesy tych przedsiębiorców, którzy prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą stworzyli duże i dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, posiadające rozbudowaną strukturę i sieć stałych kontrahentów.